De origine van Elegba moet volgens wetenschappers worden
gezocht bij de Fon (Benin/Dahomey) en bij de Yoruba. Wooding (1972:188) zegt over de Elegba dat
deze afkomstig is van de Yoruba en later
door de Ewe-Fon werd overgenomen en geadopteerd werd als de jongste zoon van de
scheppende god Mawu-Lisa als Legba. In de kosmologie van de Fon en de Yoruba is
(E)legba de boodschapper van de loa/orisha. Zonder Elegba kunnen de loa/orisha
niet met elkaar communiceren en ook niet met de mensen (Metraux 1959:101). In Benin,
Nigeria and Togo, wordt Elegba gezien als een jonge en vitale man met horens en
een harde erectie. Gewoonlijk is zijn plek van verering gesitueerd bij de poort
van het dorp. Tijdens de grote overtocht die onze voorouders hebben moeten
ondergaan vanuit Afrika naar de plantages aan de andere kant van de oceaan is
het gelukt om Elegba mee te nemen naar verschillende plekken in de Amerikas.
Opvallend is dat Afrika’s Elegba niet hetzelfde is als Amerika’s Elegbas. Ten
tijde van de slavernij werd de cultuur gevormd door de Afrikaanse ten slaaf
gemaakten in hun nieuwe leefgebied en op de wijze hoe de Afrikanen zijn
gecreoliseerd zo zijn ook de goden gecreoliseerd tot de entiteiten zoals wij
deze kennen. In deze blog wil ik kijken hoe Afrika’s Elegba zich heeft
gesetteld in de Amerika’s in verschillende Neo Afrikaanse religies.
Tata Leba en Mama Leba Winti (Suriname)
In Suriname vinden wij Elegba als de Leba winti’s. In
tegenstelling tot Elegba is, in Suriname, de rol van trickster verloren gegaan.
Ook zijn vele seksuele aspecten die wel in de Afrikaanse Elegba vinden zijn in
Suriname verloren gegaan. Opmerkelijk is wel dat de Apuku winti vele
eigenschappen heeft die Elegba in Afrika ook heeft. Over de Leba wordt gezegd
door Wooding (1972:188) dat deze voor de helft bestaat uit vlees en voor de
andere helft uit hout. In de Para in Leba een fijne die de toegangswegen tot de
plantages bewaakt, men noemt hem in deze functie Pasi-Leba, omdat hij de
kruiswegen bewaakt en dus geen tijd kan verdoen met wandelen en plagerijen. Wat
de Surinaamse Legba wel heeft behouden is zijn sleutelpositie, die de deur voor
ons openmaakt om met de andere winti te interacteren. Na de openingsliederen
voor de Gron-winti wordt er meestal meteen voor de Leba gespeeld voor een goed
verloop van de winti-prey. Voor men met een winti-prey begint krijgt Tata Leba
het eerst van alle winti te eten op de plaats waar hij woont, anders komt Leba
later op de plantage herrie schoppen (Wooding 1982:357). Henri Stephen (1985:
52) vermeldt in zijn boek winti dat er goede en slechte Leba’s zijn. De goede Leba’s
houden het erf vrij van het kwade en onruine. Als er iets niet in orde is met
het erf kan de Leba dit aangeven door te schreeuwen. De Leba ruimt niet alleen
alles op maar weet wat goed en slecht is en houdt toezicht. Een slecht Leba kan
controle nemen over een persoon en deze erge last veroorzaken. Op de site
winawa (link kan gevonden in de bronnenlijst) wordt gezegd dat Mama Leba
herkend kan worden aan een rieten baskiet gevuld met
gron nyam en een
prasara sibi
en zij is gehuld in allerlei verschillende doeken. Papa Leba draagt meestal
een broek en een shirt zonder mouwen. Soms draagt de Papa Leba ook een hoed en
rookt hij een pijp. Het kan ook voorkomen dat Leba bananenbladeren als kleding
gebruikt. De geliefde spijs en drank voor de Leba zijn
akansa en malasiwater.
Een pae-de-santo (Candomble priester) vertelde mij dat hij
Leba in Candomble terugzag in Omolu. Omolu of Babalu-Aye is de orisha die
besmettelijke ziekten kan verspreiden en genezen.
Papa Legba Vodu Aysien/Louisiana Vodu/Dominican Vodu (21
Divisiones)/Sanse (Puerto Rico)
In Vodu van Haiti en New Orleans wordt Legba gepresenteerd
als oude fragiele man die gekleed gaat in vodden. Met zijn pijp in zijn mond en
zijn plunjezak over zijn schouder gaat Legba door de wereld terwijl hij hevig
moet steunen op zijn kruk (Metraux 1959:102). In tegenstelling tot in Dahomey
is papa Legba in Haiti door zijn hoge leeftijd seksueel impotent (Laguerre
1980:45). Legba is de eerste loa die wordt aangeroepen bij rituelen, aangezien
hij de barrière voor de mensen moet weghalen om de bovennatuurlijke wereld in
te gaan. Geen enkele loa zal zich durven te vertonen zonder te toestemming van
Legba. Mensen die Legba beledigen zullen merken dat zij niet met hun loa meer
kunnen communiceren en zullen hun bescherming ook niet meer genieten. Als de
beschermheer van de toegang gebruikt papa Legba een
ason (marakas) om de andere loa op te roepen. Door zijn hoge
leeftijd en de kennis die papa Legba bezit geloven aanhanger van vodun dat hij
een hele onschuldige loa die veel goede daden doet voor de andere loa. Vaak
maken de andere loa ook misbruik van hem. Als heer van de kruispunten kan papa
Legba mensen helpen om de weg te vinden en hij kan men laten zijn voor
zoekgeraakte eigendommen zich bevinden. Volgens Gordon (2000:53) wordt vaak in
een kalebasboom een strooien tasje gehangen met een flesje
kleren (een soortige dram) een beetje tabak en een pijp. Zij
vervolgt dat papa Legba ook bijzonder is gesteld op de kleine stapels botten
die op kruispunten voor hem worden achtergelaten. De speciale dans ter ere van
papa Legba verwijst naar de fallische stokkendans die in Dahomey wordt vereerd.
Een man in trance betreed de tempel met een kromme stok tussen zijn benen. Hij
slaat een baan rond de stok en voert een groteske dans op alvorens op de grond
te tuimelen.
In Haiti heeft papa Legba tevens ook een duistere equivalent
genaamd Kalfou. Kalfou is een petro-lwa, een lwa die is ontstaan op Haiti.
Kalfou is een bedrieger die met de geesten van de onderwereld heult. Hij kan je
ook laten verdwalen en chaos in iemand leven brengen.
Tussen Papa Legba van Haiti en Papa Legba van 21 divisiones
en Sanse zit niet veel verschil. De eigenschappen komen sterk overeen met
elkaar. In 21 divisiones is papa Legba
de leider van alle divisies. In Sanse wordt papa Legba, papa Leba genoemd en is
hij de leider van de divisie van de Lebanes.
De katholieke heiligen die vaak met Papa Legba wordt verenigd
is Sint Antonius van Padua en Sint Petrus.
Ellegguá: Santeria/Lukumi
(Cuba)
Volgens Santeria bestond Ellegua voor de creatie en hij was
er ook bij toen Olodumare (Anana) het universum schiep. In Santeria zijn er 121
paden van Ellegua waarin zijn uiterlijk kan verschillen van een jong kind tot
een oude man. Ook in Santeria heeft Elleguá de belangrijke functie van
gatekeper. Alle ceremonieën beginnen met een incantatie, in de vorm van een
lied of door drie keer te kloppen op een oppervlakte, om de toestemming van
Elleguá te vragen voor de rituelen en toegang voor de andere orisha. Elleguá is
in Santeria de heerser van de wegen, hij maakt deuren op en dicht, in de
meester van de kruispunten en beheert, op een manier, de toekomst en het
hierachter (Barnet in Fernandez Olmos en Paravisini-Gerbert 1997:88-89). Elke stap die men in het leven
neemt moet men overleggen met Elleguá, vooral als het om reizen en initiatie
gaat. Ook als een andere orisha wordt geëerd moet Elleguá als eerste ere
krijgen. In Cuba heeft Elleguá nog zijn trickster-functie behouden, hij houdt
er namelijk van om gelovigen voor de gek te houden. Elleguá woont in een steen,
in een schelp, op een tak, in houten poppen of in een cementen beeld met ogen
en een mond gemaakt van papa-moni schelpen (Barnet in Fernandez Olmos en
Paravisini-Gerbert 1997:89). Verder
vormt Elleguá samen de orisha Osun, Oggún en Ochosi de krijger-orisha.
Eshu/Exu: Orisha (Trinidad) & Candomblé (Brazillie)
In Trinidad en Brazillië kennen zij één aspect van de orisha
Elegba, Eshu. Eshu wordt geïdentificeerd met Santan. In Trinidad moet voordat
de ander orisha kunnen worden opgeroepen Eshu eerst worden weggestuurd. Een
assistent brengt een kalebas gevuld met water en as (het voedsel van Satan) in
de
palais (tempel) en zet deze op de
grond terwijl een lied ter ere van Eshu wordt gezongen. De kalebas wordt dan uit de palais gedragen
en wordt geleegd om zo te uitdrijving van Eshu te symboliseren (Simpson
1980:38). Dat Eshu in Trinidad wordt gezien als de duivel komt het feit dat
christelijke missionarissen de trickster-functie van Elegba op dezelfde lijnen
hadden gezet als de verleidingen van de duivel waardoor Eshu zelf als de duivel
wordt gezien. Om dit te kunnen begrijpen moeten we even weer terug gaan naar de
Yoruba, die Elegba hebben meegenomen naar Cuba. Rev. Dr.E. legt uit op de site
van santeriachurch (link staat ook weer in de bronnenlijst) dat Eshu een
familie zijn van orisha net als natuurlijke krachten en ze kunnen overal
gebonden worden. Eshu zijn oncontroleerbaar en wild en zijn gevaarlijke
krachten om mee te werken. Ellegu’s is een orisha die beschouwd kan worden als
de leider van alle Eshu, maar vergeleken met hen is Elleguá beschaaft. Volgens
Ifa zijn er 256 verschillende wegen van Elegba die allemaal Eshu heten.
Hierdoor worden de ‘slechte’ eigenschappen van Elegba aan Eshu toegeschreven en
heeft deze de functie van de duivel gekregen in Trinidad en Brazilië.
Literatuurlijst.
Mètraux. A.
Voodoo in Haiti 1959 Worcester. Ebenezer Baylis and son
Laguerre
M.S. Voodoo Heritage Sage Publications LTD. London. 1980
Henri J. M. Stephen Winti: Afro-Surinaamse religie en
magische rituelen in Suriname en Nederland
1985 Karnak.
Amsterdam
C. J. Wooding Winti: Een Afroamerikaanse godsdienst in
Suriname 1972
http://santeriachurch.org/whats-the-difference-between-legba-eleggua-eshu-and-exu/
https://books.google.nl/books?id=HryZlhIpwyEC&pg=PA196&lpg=PA196&dq=trinidad+orisha+eshu&source=bl&ots=pbY9JaYCug&sig=tJKZUeuaeKnVGOr3DgqvOupZeQg&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwi-uY7p87fSAhVFnBoKHeR2AO04ChDoAQg0MAQ#v=onepage&q=trinidad%20orisha%20eshu&f=false
[1]
[2]
[3]
[4]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten